ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΥΓΕΙΑΣ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Επιστημονική Επιμέλεια: Κυριάκος Σουλιώτης Καθηγητής Πολιτικής Υγείας, Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Επιμέλεια Έκδοσης: Μαρία Καμηλάκη Αναπλ. Προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διοίκησης, Βιβλιοθήκης & Εκδόσεων της Βουλής Διοικητική Εποπτεία: Σωτήριος Χρ. Στασινόπουλος Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Εκδόσεων και Εκτυπώσεων Σχεδιασμός – Σελιδοποίηση: Δημήτρης Ζαζάς Προϊστάμενος του Τμήματος Σχεδιασμού, Εργασιών Προεκτύπωσης και Ενημέρωσης Α΄ Έκδοση: Σεπτέμβριος 2024 Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία: Διεύθυνση Εκδόσεων & Εκτυπώσεων ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ & ΕΚΔΟΣΕΩΝ Τηλ.: 210.385 5101 e-mail: dirgen.e-gov@parliament.gr © ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ISBN 978-960-560-249-9
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΥΓΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2019-2023 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Κυριάκος Σουλιώτης ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ Κυριάκος Μητσοτάκης Κωνσταντίνος Τασούλας Βασίλης Οικονόμου Βασίλης Μπαγιώκος ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ2024
Στη Μνήμη του Καθηγητή Γιάννη Κυριόπουλου, ως ελάχιστο δείγμα αναγνώρισης της προσφοράς του στην Επιστήμη και την Κοινωνία
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ Κυριάκος Μητσοτάκης 15 Κωνσταντίνος Τασούλας 19 Βασίλης Οικονόμου 21 Βασίλης Μπαγιώκος 23 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κυριάκος Σουλιώτης 25 ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄ Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ HIV ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Γιάννης Κυριόπουλος Ο HIV ως πεδίο εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τη διαχείριση ενός χρόνιου νοσήματος 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Νίκος Δέδες HIV: προκλήσεις μετά την κρίση και ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Γιώτα Τουλούμη Εθνικό Σχέδιο Δράσης για HIV/AIDS 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Μάριος Λαζανάς Η συμβολή της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης AIDS (ΕΕΜΑΑ) στην HIV λοίμωξη 57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κυριάκος Σουλιώτης Προς μια καθολικά υποδειγματική διαχείριση της HIV λοίμωξης 61
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Κώστας Αθανασάκης Η εθνική στρατηγική για την επιδημία του HIV: προαπαιτούμενα και στόχοι 69 ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄ Ο ΝΕΑΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Γιάννης Κυριόπουλος Ο νεανικός διαβήτης ως πρόκληση για την πολιτική υγείας 77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Ανδριανή Βαζαίου Αντλίες ινσουλίνης και συστήματα συνεχούς καταγραφής γλυκόζης 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Ασημίνα Μητράκου Nεανικός σακχαρώδης διαβήτης 97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Τώνια Βασιλάκου Διατροφή και νεανικός διαβήτης 109 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Χριστίνα Κανακά-Gantenbein Νεανικός σακχαρώδης διαβήτης (τύπου 1): η συμβολή της τεχνολογίας στη μακροχρόνια ρύθμιση 115 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. Ελίνα Γκίκα Οι ψυχολογικές επιπτώσεις στον νεανικό διαβήτη 123 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13. Νικόλαος Τεντολούρης Σακχαρώδης διαβήτης και παχυσαρκία 133 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14. Ελπίδα Πάβη Οικονομικές διαστάσεις του σακχαρώδη διαβήτη 139 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. Χρήστος Δαραμήλας Στόχοι και προτάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης του σακχαρώδη διαβήτη στην Ελλάδα 145 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16. Βασιλική Λούβαρη Προκλήσεις και λύσεις για τη διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη 151 10 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17. Σοφία Μανέα Βασικά προβλήματα για τους πάσχοντες με νεανικό σακχαρώδη διαβήτη 155 ΕΝΟΤΗΤΑ Γ΄ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΡΟΝΙΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ COVID-19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18. Γιάννης Κυριόπουλος Πολιτική υγείας σε μια δύσκολη εποχή: η διαχείριση της χρόνιας νοσηρότητας μετά την πανδημία Covid-19 161 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19. Ελπίδα Πάβη Συστηματικός προσυμπτωματικός έλεγχος (screening): μια πληθυσμιακή προσέγγιση που προάγει την ισότητα 169 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20. Νίκος Δέδες Η σημασία του προσυμπτωματικού ελέγχου για τον HIV και η συνεισφορά ενός συλλόγου ασθενών 175 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21. Κώστας Αθανασάκης Η διαχείριση της χρόνιας νοσηρότητας και η ανάγκη για μια νέα οπτική της φροντίδας 181 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22. Γιάννης Μπουκοβίνας Εθνικοί́ στόχοι για την υγεία στην Ελλάδα: προσυμπτωματικός έλεγχος στον καρκίνο 187 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 23. Νικόλαος Τεντολούρης Προσυμπτωματικός έλεγχος και πρόληψη του σακχαρώδη διαβήτη 195 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 24. Γιάννης Μπολέτης Προκλήσεις στη διαχείριση της αρτηριακής υπέρτασης 199 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 25. Άγις Τσουρός Η αντιμετώπιση της επιδημίας των χρόνιων νοσημάτων με όρους και προσεγγίσεις 21ου αιώνα 205 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΥΓΕΙΑΣ 11
ΕΝΟΤΗΤΑ Δ΄ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 26. Γιάννης Κυριόπουλος Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας ως προτεραιότητα της πολιτικής για την υγεία 213 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 27. Δημήτρης Μπούμπας Παχυσαρκία: μια σοβαρή νόσος 223 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 28. Γιάννης Υφαντόπουλος Η παχυσαρκία ως ένα παγκόσμιο ενδημικό φαινόμενο 227 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 29. Γιάννης Μανιός Δεδομένα και αριθμοί για την παχυσαρκία 237 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 30. Ευαγγελία Χαρμανδάρη Από την παιδική παχυσαρκία στην επιδημία της παχυσαρκίας 247 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 31. Χριστίνα Κανακά-Gantenbein Παιδική παχυσαρκία: μια πρόκληση για το μέλλον της υγείας 265 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 32. Τώνια Βασιλάκου Η διατροφή, η υγιής διαβίωση και η εκπαίδευση ως κρίσιμα σημεία για την πρόληψη της παχυσαρκίας 273 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 33. Νικόλαος Τεντολούρης Από τον γιατρό πρώτης επαφής στο ειδικό κέντρο 279 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34. Ευθύμιος Καπάνταης Ο έλεγχος και η διαχείριση της παχυσαρκίας: μέτρα και παρεμβάσεις 285 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 35. Γεράσιμος Σιάσος Συννοσηρότητα και επιπλοκές στην παχυσαρκία: διεπιστημονική προσέγγιση και ιατρική εκπαίδευση 291 12 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ YZ
Ηυγεία των πολιτών αποτελεί θεμέλιο της συλλογικής ευημερίας. Ένα ποιοτικό Σύστημα Υγείας, προϋπόθεση κοινωνικής συνοχής. Και κάθε επένδυση στην πρόληψη και θεραπεία, επένδυση στο μέλλον. Στις παραδοχές αυτές στηρίζεται η πολιτική μας για τη Δημόσια Υγεία, που αποτελεί αιχμή του πολυδιάστατου εκσυγχρονισμού που διεκδικούμε για την πατρίδα μας. Με οδηγό ένα σχέδιο μεταρρυθμίσεων απέναντι σε παθογένειες που έρχονται από το παρελθόν. Αλλά και με μάχες στο σήμερα για μια καλύτερη καθημερινότητα αύριο. Έως το 2019, στον τομέα της Υγείας εκδηλώθηκαν, δυστυχώς, δραματικά οι συνέπειες της δεκαετούς οικονομικής κρίσης και των λάθος επιλογών της τότε Κυβέρνησης. Ενώ, αμέσως μετά, το ΕΣΥ χρειάστηκε να δοκιμαστεί στις πρωτόγνωρες συνθήκες μιας πανδημίας. Τότε που οι πολίτες στηριχθήκαν στις υπεύθυνες γνώμες των επιστημόνων και στις ακούραστες δράσεις των υγειονομικών μας. Με την Πολιτεία να αναγνωρίζει το έργο τους και να ξεκινά μία τεράστια επιχείρηση για την αναβάθμισή τους. Η εμπειρία αυτή οδήγησε σε πολλά και γρήγορα βήματα. Σήμερα οι δαπάνες για την Υγεία ανέρχονται στο 5,8% του ΑΕΠ της χώρας. Έγιναν και συνεχίζονται χιλιάδες προσλήψεις γιατρών και νοσηλευτών. Αυξήθηκαν οι μισθοί και τα ειδικά επιδόματά τους. Τα νοσοκομεία και τα Κέντρα Υγείας σταδιακά ανακαινίζονται, αποκτώντας σύγχρονο ιατρικό εξοπλισμό. Οι δωρεάν προληπτικές εξετάσεις επεκτείνονται. Και νέοι θεσμοί ενεργοποιούνται, όπως τα απογευματινά χειρουργεία, με στόχο να μειωθεί ο χρόνος αναμονής των ασθενών. Ταυτόχρονα, ξεπερνώντας αγκυλώσεις όλων των προηγούμενων δεκαετιών, ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας συνεργάζονται. Έτσι, οι γιατροί του ΕΣΥ μπορούν, πλέον, να παρέχουν και ιδιωτικές υπηρεσίες. Με τους ιδιώτες να συστρατεύονται, με τη σειρά τους, για ανάγκες της δημόσιας υγείας. Η ψηφιοποίηση, επίσης, απλώνεται στη λειτουργία των
νοσοκομείων. Και μαζί της, η διαφάνεια και η αξιοκρατία. Με βάση το νέο σύστημα, άλλωστε, οι διοικήσεις τους προκύπτουν, τώρα, από σειρά αξιολογήσεων που γίνονται με την ευθύνη του ΑΣΕΠ. Μεγάλες μεταρρυθμίσεις, τέλος, προωθούνται στον χώρο των φαρμάκων. Των τιμών και των προμηθειών τους. Αλλά και σε τομείς οι οποίοι άλλοτε έμοιαζαν να μην αποτελούν κεντρικές προτεραιότητες όπως η Ψυχική Υγεία. Και ακόμη, οι μεταμοσχεύσεις. Ή η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ενώ ξεχωριστό βάρος δίνεται στις υπηρεσίες «πρώτης γραμμής»: στο ΕΚΑΒ, στη στελέχωση των περιφερειακών υγειονομικών δομών και τις αεροδιακομιδές. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μια προσπάθεια που διεξάγεται ταυτόχρονα και σε πολλά επίπεδα. * * * Τα παραπάνω, πάντως, μπορεί να απαντούν σε όσους διακινούν τον μηδενισμό, όμως δεν προσφέρονται για πανηγυρισμό. Ποτέ η Πολιτεία δεν θα είναι ικανοποιημένη για τα βήματα που γίνονται σε ένα μέτωπο το οποίο συνδέεται με τη ζωή του πολίτη. Γιατί ακριβώς οι απαιτήσεις για τη βελτίωσή της είναι φυσικό συνεχώς να διευρύνονται. Και, συνεπώς, τα βήματα οφείλουν να μετατρέπονται σε άλματα. Σε έναν δρόμο τολμηρών αναμετρήσεων με κατεστημένες απόψεις ή δομημένα συμφέροντα. Και με μόνο οδηγό το δημόσιο συμφέρον. Σε μια τέτοια πορεία, ο γόνιμος διάλογος με επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς είναι καίριας σημασίας. Όχι μόνο γιατί μας επιτρέπει να εντοπίσουμε και να κατανοήσουμε σε βάθος τα ζητήματα της υγείας. Αλλά και να οικοδομήσουμε ευρύτερες συναινέσεις μακράς πνοής για την από κοινού εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών. Με την Κυβέρνηση να μένει πάντα ανοιχτή στην καλόπιστη κριτική και σε κάθε θετική πρόταση. Απορρίπτοντας, όμως, σθεναρά τη μυωπική αντιμετώπιση του θέματος με βάση κομματικές σκοπιμότητες. Σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται αναμφίβολα και οι Ημερίδες της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής. Πρωτοβουλίες, οι οποίες έδωσαν βήμα σε επιστημονικές ενώσεις. Σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Και, κυρίως, σε συλλόγους ασθενών. Επιτε16 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
λώντας, έτσι, και τον έτερο ρόλο του Κοινοβουλίου ως φορέα φιλοξενίας και διαλόγου της κοινωνίας. Γιατί, πράγματι, μια σύγχρονη κοινοβουλευτική διαδικασία δεν μπορεί παρά να αντλεί εμπειρία, πριν από όλους, από τους ίδιους τους πολίτες. Αξίζουν, λοιπόν, πολλά συγχαρητήρια στους συγγραφείς και στον επιμελητή του παρόντος τόμου για το υλικό και τα συμπεράσματα αυτών των συζητήσεων. Ενώ ειδική μνεία αξίζει στον Πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Τασούλα, καθώς και στον δραστήριο Πρόεδρο της Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων Βασίλη Οικονόμου. Τον βουλευτή που εργάστηκε για την πραγματοποίηση αυτών των εκδηλώσεων. Που συντόνισε τις συναντήσεις για την υγεία στη Βουλή και πρωτοστάτησε για την έκδοση που έχουμε, σήμερα, στα χέρια μας. Αθήνα, Ιούλιος 2024 Κυριάκος Μητσοτάκης Πρωθυπουργός ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΥΓΕΙΑΣ 17
ΗΒουλή, ως ο κορυφαίος θεσμός της Δημοκρατίας μας και με αίσθημα ευθύνης και επίγνωσης της αποστολής της, δεν περιορίζεται μόνο στις παραδοσιακές της αρμοδιότητες, ήτοι τη νομοθετική λειτουργία και τον κοινοβουλευτικό έλεγχο προς την Κυβέρνηση. Η Βουλή μπορεί να αποτελέσει τον φορέα ανάδειξης κρίσιμων θεμάτων, με πρωτοβουλίες που έχουν χαρακτήρα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, αλλά και ανάληψης πρωτοβουλιών για επιστημονικό διάλογο. Στο πλαίσιο αυτό, η Διαρκής Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων, με πρωτοβουλία του Προέδρου της κ. Βασίλειου Οικονόμου, διοργανώνει σταθερά τα τελευταία χρόνια επιστημονικές ημερίδες επί σημαντικότατων θεμάτων στο πεδίο της υγείας. Στις ημερίδες αυτές έχουν κληθεί και έχουν συμμετάσχει καταξιωμένοι επιστήμονες του χώρου, καθώς επίσης και μέλη επιστημονικών και επαγγελματικών φορέων και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών. Αποτέλεσμα αυτής της πρωτοβουλίας είναι η διεξαγωγή συζητήσεων υψηλού επιπέδου και, συχνά, η ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών από την κεντρική διοίκηση και από μέλη της Βουλής και, εν συνεχεία, η κατάθεση προτάσεων επίλυσης των προβλημάτων που αναδεικνύονται. Ο παρών τόμος συγκεντρώνει κείμενα από τις εισηγήσεις των διακεκριμένων ομιλητών που συμμετείχαν στις ημερίδες της περιόδου 20192023, οι οποίες καλύπτουν τέσσερις θεματικές που σχετίζονται με κρίσιμα ζητήματα και προκλήσεις για την υγεία και την ευημερία του πληθυσμού: i) HIV, ii) Νεανικός Διαβήτης, iii) Χρόνια Νοσήματα και iv) Παχυσαρκία. Η Βουλή των Ελλήνων με μεγάλη χαρά υποδέχεται το συγγραφικό αποτύπωμα αυτής της πρωτοβουλίας, υπό την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή Κυριάκου Σουλιώτη, και ελπίζει η δραστηριότητα αυτή της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων να συνεχιστεί, παράγοντας και νέες εκδόσεις υψηλού επιπέδου. Τέλος, θα ήθελα να συγχαρώ τον συνάδελφο Βουλευτή Βασίλειο Οι-
κονόμου για την πρωτοβουλία της έκδοσης, καθώς και για την εν γένει δραστηριότητά του στο πλαίσιο του ρόλου του ως Προέδρου της Επιτροπής. Αθήνα, Ιούλιος 2024 Κωνσταντίνος Αν. Τασούλας Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων 20 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
Ηέκδοση του βιβλίου «Επιστημονικοί Διάλογοι Υγείας» από τη Βουλή των Ελλήνων είναι το αποτέλεσμα της συγκέντρωσης των κειμένων από τις εισηγήσεις των διακεκριμένων ομιλητών-καθηγητών και εκπροσώπων των επιστημονικών φορέων που συμμετείχαν στις τέσσερις (4) Επιστημονικές Ημερίδες που διοργάνωσε η Διαρκής Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής την κοινοβουλευτική περίοδο 2019-2023. Για πρώτη φορά η Βουλή των Ελλήνων διοργάνωσε σε επίπεδο Διαρκών Επιτροπών την επιστημονική συζήτηση για κρίσιμα ζητήματα Υγείας, όπως αυτά οργανώθηκαν στις τέσσερις (4) Επιστημονικές Ημερίδες με τις εξής θεματικές: i) HIV, ii) Νεανικός Διαβήτης, iii) Χρόνια Νοσήματα και iv) Παχυσαρκία. Η έκδοση του συγκεκριμένου επιστημονικού συγγράμματος ήταν μια δύσκολη διαδικασία, στην οποία καθοριστικό ρόλο έπαιξε για την αρτιότητα και την εγκυρότητά της ο Καθηγητής Πανεπιστημίου, κος Κυριάκος Σουλιώτης, ο οποίος και επιμελήθηκε επιστημονικά την έκδοση. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο της Βουλής, κ. Κωνσταντίνο Τασούλα, για την εμπιστοσύνη και την παρότρυνση για τη διοργάνωση των Επιστημονικών Ημερίδων και την έκδοση του βιβλίου, τον Γενικό Γραμματέα της Βουλής, κ. Βασίλειο Μπαγιώκο, για την ολόθερμη υποστήριξη και την κα Μαρία Καμηλάκη, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διοίκησης Βιβλιοθήκης και Εκδόσεων για την επιμέλεια της έκδοσης. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω για την παρουσία τους όλους τους καθηγητές που παρουσίασαν τις εργασίες τους, τον αείμνηστο καθηγητή που επιμελήθηκε τις πρώτες Ημερίδες, κ. Γιάννη Κυριόπουλο (στη μνήμη του οποίου αφιερώνουμε την έκδοση) και την κα Λίνα Νικολοπούλου που επιμελήθηκε την 4η Ημερίδα. Να ευχαριστήσω για την υποστήριξη τους συνεργάτες μου κ. Κώστα Γρηγοράκο και κα Αγγελική Καλογιάννη
για την καθοριστική τους βοήθεια στην οργάνωση των Ημερίδων, τους συνεργάτες μου στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων, κο Σπύρο Γκίκα και κ. Γιώργο Χαλακατεβάκη, καθώς και όλους τους Βουλευτές από όλες τις παρατάξεις, μέλη της Επιτροπής, που μίλησαν και παρέστησαν στις Ημερίδες. Ευχαριστίες εκφράζονται και προς τους Υπουργούς Υγείας της περιόδου 2019-2023, που με την παρουσία τους στις Ημερίδες έδωσαν την κυβερνητική διάσταση στα σημαντικά ζητήματα που θίχτηκαν. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, κο Κυριάκο Μητσοτάκη, που με τη φυσική του παρουσία στις δύο (2) ημερίδες που διοργανώσαμε, έδωσε το μήνυμα για τη σημασία της προσπάθειάς μας και με το κύρος του υποστήριξε την πρωτόγνωρη αυτή πρωτοβουλία που ανέλαβε η Βουλή των Ελλήνων, και ειδικότερα η Διαρκής Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων, για τα κρίσιμα ζητήματα Υγείας που επεξεργάστηκε και ανέδειξε την προηγούμενη Κοινοβουλευτική Περίοδο 2019-2023. Αθήνα, Ιούλιος 2024 Βασίλης Οικονόμου Πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων 22 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΗΔημόσια Υγεία αποτελεί θέμα οικουμενικό, όπως αποτυπώνεται στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ο.Η.Ε. για τη διασφάλιση υγιών συνθηκών διαβίωσης και για την προαγωγή της ευημερίας όλων των πολιτών (Ατζέντα 2030, Στόχος 3), αλλά και όπως αποδείχθηκε προσφάτως εν τοις πράγμασι, από την παγκόσμια κινητοποίηση για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19. Σε εθνικό επίπεδο, η αρχιτεκτονική ενός συστήματος υγείας με ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα, το οποίο διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή, αποτελεί βασική προτεραιότητα. Προς αυτή την κατεύθυνση, συστρατεύεται και η Βουλή των Ελλήνων, όχι μόνο στο πλαίσιο της λειτουργίας της ως νομοπαραγωγικού μηχανισμού, αλλά και διά θεσμικών πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην ανάδειξη του διεπιστημονικού διαλόγου για κρίσιμα θέματα υγείας και στη σχετική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών. Με αυτό το σκεπτικό, με ιδιαίτερη χαρά χαιρετίζω τον τόμο «Επιστημονικοί Διάλογοι Υγείας», που αποτελεί καρπό των εργασιών της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής των Ελλήνων κατά την περίοδο 2019-2023, με Πρόεδρο τον βουλευτή –και νυν Υφυπουργό Υποδομών & Μεταφορών– κ. Βασίλειο Οικονόμου, τον οποίο και συγχαίρω θερμά για την πρωτοβουλία και τον συντονισμό. Κορυφαίοι επιστήμονες, ερευνητές και επαγγελματίες του χώρου της Υγείας, αλλά και συλλογικά όργανα που εκπροσωπούν τους ασθενείς και την κοινωνία των πολιτών, συμμετείχαν με εισηγήσεις σε τέσσερις (4) επιστημονικές ημερίδες, που κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα σύγχρονων θεμάτων-προκλήσεων του πεδίου: HIV, Νεανικός Διαβήτης, Χρόνια Νοσήματα και Παχυσαρκία συνιστούν τις θεματικές ενότητες του τόμου, υπό την επιστημονική επιμέλεια του Καθηγητή Κυριάκου Σουλιώτη, Κοσμήτορα της Σχολής Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Ο ανά χείρας τόμος των Πρακτικών αναδεικνύει τη σημασία του έργου των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών για την κατάρτιση των εκάστοτε πολιτικών, εν προκειμένω της Πολιτικής Υγείας, με βάση συγκεκριμένα, χειροπιαστά και διαθέσιμα σε όλους δεδομένα –αυτό που στη σύγχρονη βιβλιογραφία αποκαλείται «τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής (evidence-based policy making)– αλλά ταυτόχρονα με ευρύ και συναινετικό διάλογο, που εξασφαλίζει υπερκομματικές και διαπαραταξιακές συνέργειες, σε έναν τομέα με διακύβευμα υψίστης σημασίας, όπως είναι η Υγεία. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συνεργάτες μου στη Βουλή των Ελλήνων, ιδιαίτερα τη Γενική Διεύθυνση Ηλεκτρονικής Διοίκησης, Βιβλιοθήκης και Εκδόσεων, για την εκδοτική μέριμνα του Τόμου. Εύχομαι οι «Επιστημονικοί Διάλογοι Υγείας» να αποτελέσουν ένα χρήσιμο επιστημονικό εργαλείο, αλλά και το έναυσμα για αντίστοιχες εκδοτικές πρωτοβουλίες, που προβάλλουν την κοινωνική αποστολή των Κοινοβουλίων και τη διασύνδεσή τους με την καθημερινότητα των πολιτών. Αθήνα, Ιούλιος 2024 Βασίλης Μπαγιώκος Γενικός Γραμματέας της Βουλής των Ελλήνων 24 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια και με πρωτοβουλία της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής διοργανώνονται επιστημονικές ημερίδες επί κρίσιμων θεμάτων υγείας, στις οποίες συμμετέχουν επιστήμονες, επαγγελματίες υγείας και εκπρόσωποι ασθενών. Με την πρωτοβουλία αυτή, αφενός οι εκπρόσωποι της Εθνικής Αντιπροσωπείας λαμβάνουν σφαιρική ενημέρωση για σημαντικές προκλήσεις που αφορούν στην υγεία και το Σύστημα Υγείας και αφετέρου διαμορφώνεται ένα κλίμα διαλόγου, όπως ακριβώς πρέπει να διεξάγεται ο διάλογος για τέτοια ζητήματα, τα οποία αποτελούν σημαντική ατομική και κοινωνική προτεραιότητα. Με διεπιστημονικότητα, τεκμηρίωση, διατομεακές προσεγγίσεις και πλουραλισμό. Ο ανά χείρας τόμος περιλαμβάνει κείμενα, τα οποία βασίζονται στις τέσσερις ημερίδες που διενεργήθηκαν την περίοδο 2019-2023 και διαρθρώνεται σε αντίστοιχες ενότητες. Η πρώτη ενότητα (έξι κεφάλαια) αφορά στην Εθνική Στρατηγική για την Επιδημία του HIV. Καλύπτει θέματα όπως οι εξελίξεις στη διαχείριση της νόσου, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης, η συμβολή των επιστημονικών φορέων και ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών. Η δεύτερη ενότητα (έντεκα κεφάλαια) έχει ως θέμα τον Νεανικό Διαβήτηκαι περιλαμβάνει ζητήματα που αφορούν στους παράγοντες κινδύνου, τις νέες τεχνολογίες, τις ψυχολογικές επιπτώσεις στους πάσχοντες, τις οικονομικές διαστάσεις της νόσου για τους ασθενείς και το Σύστημα Υγείας και τις προτάσεις πολιτικής για τη βέλτιστη διαχείριση της νόσου. Η τρίτη ενότητα (οκτώ κεφάλαια) πραγματεύεται το ζήτημα της Διαχείρισης των Χρόνιων Νοσημάτων και την Προαγωγή του Προσυμπτωματικού Ελέγχου μετά την Πανδημία Covid-19. Τα κείμενα της εν λόγω ενότητας αφορούν τόσο γενικά θέματα όπως η αντιμετώπιση της χρόνιας νοσηρότητας, ο συστηματικός προσυμπτωματικός έλεγχος και η
διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων με όρους και προσεγγίσεις του 21ου αιώνα, όσο και προκλήσεις που σχετίζονται με τον προσυμπτωματικό έλεγχο για συγκεκριμένα νοσήματα, όπως η HIV λοίμωξη, ο καρκίνος, η υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Η τέταρτη ενότητα (δέκα κεφάλαια) έχει ως θέμα: Από την Παιδική Παχυσαρκία στην Επιδημία της Παχυσαρκίας και υπογραμμίζει τη σοβαρότητα της νόσου, αναδεικνύει τις επιδημιολογικές και οικονομικές διαστάσεις της, επισημαίνει τους πολλαπλούς παράγοντες κινδύνου και προτείνει ενδεδειγμένους τρόπους ελέγχου και διαχείρισης σε ατομικό και συστημικό επίπεδο. Όπως γίνεται αντιληπτό, τα τριάντα πέντε κεφάλαια του τόμου καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων, τα οποία προσεγγίζονται από διαφορετικές οπτικές, προσδίδοντας στον σχετικό διάλογο την απαραίτητη ευρύτητα που θα συμβάλει στην υποστήριξη και την τεκμηρίωση των σχετικών αποφάσεων. Αξίζει δε να τονιστεί ότι το επίπεδο των εισηγήσεων αλλά και οι σχετικές τοποθετήσεις των βουλευτών συνέβαλαν στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων, αλλά και στη διατύπωση δεσμεύσεων για την ανάληψη πρωτοβουλιών προς την κατεύθυνση της επίλυσης των προβλημάτων που αναδείχθηκαν. Τα παραπάνω, μάλιστα, με τρόπο εξόχως συναινετικό, συνθήκη όχι τόσο συχνή για την πολιτική, κοινωνική ακόμα και την επιστημονική συζήτηση στη χώρα μας. Και ενώ σε άλλα πεδία δημόσιας πολιτικής, η αδυναμία επίτευξης ευρύτερων συναινέσεων δεν φαίνεται να είναι ικανή να αναστείλει τη λήψη μέτρων και την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, στον τομέα της υγείας η διαρκής εξέλιξη του πεδίου, σε συνδυασμό με τη συνθετότητά του, καθιστούν την ευρεία υποστήριξη στις αλλαγές κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας. Στο σημείο αυτό υπογραμμίζεται ότι, σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και έπειτα από δύο διαδοχικές κρίσεις που το έπληξαν σε μεγάλο βαθμό, η όποια αδράνεια στην υλοποίηση των κρίσιμων μεταρρυθμίσεων που απαιτεί ο χώρος της υγείας δεν συνεπάγεται στασιμότητα, αλλά οπισθοδρόμηση. Διαρκείς κοινωνικές μεταβολές και κρίσεις, πρόσθετοι παράγοντες κινδύνου, νέες απειλές για την υγεία του πληθυσμού και ταυτόχρονα ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική 26 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
πρόοδος και, συνακόλουθα, αυξανόμενες οικονομικές πιέσεις στους ατομικούς και κοινωνικούς προϋπολογισμούς, διαμορφώνουν ένα μίγμα παραγόντων που προσδίδουν χαρακτήρα πρόκλησης στην Πολιτική Υ γείας. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο «παραδοσιακός» τρόπος προσέγγισης του πεδίου με προκατασκευασμένες θέσεις που βασίζονται περισσότερο σε δογματικές, ιδεολογικής αφετηρίας προσεγγίσεις και λιγότερο στην πραγματικότητα και την τεκμηρίωσή της, συχνά οδηγεί τον διάλογο σε αδιέξοδο και την πολιτική σε θέση άμυνας απέναντι στο πολιτικό κόστος και σε τυχόν αντιδράσεις ομάδων πίεσης και συμφερόντων. Αυτό τελικά σημαίνει ότι η ίδια η Πολιτική Υγείας εγκλωβίζεται από την αδυναμία διαμόρφωσης συνθηκών διαλόγου, με τρόπο που να προάγει την ανάδειξη των ενδεδειγμένων λύσεων, οι οποίες, ακριβώς λόγω της διαδικασίας αυτής, θα τύχουν της ευρύτερης δυνατής αποδοχής. Η εμπειρία της πανδημίας Covid-19, και ειδικότερα η επικίνδυνη αμφισβήτηση της επιστήμης από τη μια και η επιτάχυνση της λήψης μέτρων για την ενίσχυση του συστήματος υγείας από την άλλη, αποτελεί ένα μάθημα που αναμένεται να σηματοδοτήσει την Πολιτική Υγείας στα χρόνια που ακολουθούν. Επιπλέον, η ένταση, η διάρκεια και κυρίως οι πολλαπλές επιπτώσεις της πανδημικής κρίσης είχαν ως αποτέλεσμα τη συνειδητοποίηση του εύρους της αβεβαιότητας και του κινδύνου, που συνιστούν έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες με αυτή της υγείας. Στη βάση αυτή, η προτεραιοποίηση του συγκεκριμένου πεδίου παγκοσμίως, αποτελεί αναμενόμενη επιλογή για τις κυβερνήσεις, οι οποίες καλούνται να θωρακίσουν τα Συστήματα Υγείας, αλλά και να εμπλουτίσουν κάθε σχεδόν μηχανισμό που θα χρειαστεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση αντίστοιχων απειλών στο μέλλον. Ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ενίσχυση των μηχανισμών που επέτρεψαν την ανάπτυξη κοινών, ταχύτατων διαδικασιών, π.χ. για τον εμβολιασμό του πληθυσμού, αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Γενικά, η εμπειρία της επικράτησης του ορθολογισμού και της βασισμένης στην επιστήμη λήψης αποφάσεων είναι απαραίτητο να επικρατήσει τόσο σε υπερεθνικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, θωρακίζοντας τους πολίτες και τα Συστήματα Υγείας απέναντι σε ατεκμηρίωτες επιλογές και «λύσεις». ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΥΓΕΙΑΣ 27
Απαραίτητη δε προϋπόθεση για μια τέτοια συνθήκη αποτελεί η ενδυνάμωση του διαλόγου, στόχο τον οποίο υπηρετεί και η πρωτοβουλία της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων, η οποία οδήγησε στην έκδοση του παρόντος τόμου υπό τον τίτλο: Επιστημονικοί Διάλογοι Υγείας. Για τον λόγο αυτό, η ανάληψη αντίστοιχων πρωτοβουλιών και για άλλα κρίσιμα θέματα δημόσιας πολιτικής αποτελεί μια απολύτως ενδεδειγμένη επιλογή, καθώς θα διευκολύνει την κατανόηση των προβλημάτων και την ορθή χάραξη των πολιτικών προτεραιοτήτων. Μάλιστα, στο πλαίσιο της προσέγγισης που προτείνει την ένταξη της υγείας σε όλες τις πολιτικές («Health in All Policies»), η διοργάνωση κοινών ημερίδων με διεπιστημονική εκπροσώπηση και συμμετοχή μελών της Εθνικής Αντιπροσωπείας από Επιτροπές με άλλα αντικείμενα, θα προάγει ακόμα περισσότερο τον πλουραλισμό που απαιτούν το θέμα και οι συνθήκες. Κλείνοντας, θα ήθελα να σημειώσω ότι η πρωτοβουλία αυτή της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων συνεχίζεται και σε επόμενο χρόνο θα εκδοθεί και ο Β΄ τόμος με τα κείμενα των ημερίδων της ακόλουθης περιόδου. Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον Πρόεδρο της Επιτροπής κ. Βασίλειο Οικονόμου, για την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία στην έκδοση του παρόντος. Αθήνα, Ιούλιος 2024 Κυριάκος Σουλιώτης Καθηγητής Πολιτικής Υγείας Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου 28 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄ Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ HIV YZ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Γιάννης Κυριόπουλος* Ο HIV ως πεδίο εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τη διαχείριση ενός χρόνιου νοσήματος Εισαγωγικά Στην υγειονομική ιστορία της χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι λίγες οι στιγμές, όπου τα αποτελέσματα των εφαρμοζόμενων πολιτικών υγείας είναι τόσο καλά, ώστε να μπορούμε να είμαστε περήφανοι. Ένα από αυτά τα παραδείγματα είναι ο έλεγχος και η διαχείριση της HIV λοίμωξης, τα τελευταία 35 χρόνια. Η επιτυχία στη διαχείριση της HIV λοίμωξης οφείλεται σε έναν συνδυασμό πόρων, δυνάμεων και δράσεων, υπό την έμπνευση και την καθοδήγηση σημαντικών και επιδραστικών ανθρώπων, οι οποίοι έλαβαν την πρωτοβουλία του συντονισμού και έθεσαν τις βάσεις αυτού του εγχειρήματος. Στο πλαίσιο αυτό, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη συμβολή του Γεώργιου Γεννηματά, Υπουργού Υγείας από το 1984 έως το 1987, και * Ο Γιάννης Κυριόπουλος (1945-2022) ήταν Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ). Τα κείμενα που βασίστηκαν στις ομιλίες του επιμελήθηκαν οι Κώστας Αθανασάκης (Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής) και Ηλίας Κυριόπουλος (Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στη London School of Economics and Political Science).
του Γεώργιου Παπαευαγγέλου, Καθηγητή της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, οι οποίοι παρά τη δυσπιστία και τη δυσκολία της κοινής γνώμης – αλλά και της επιστημονικής κοινότητας – σχετικά με την έκταση και τις δυνητικές συνέπειες του προβλήματος, ανέλαβαν γρήγορα και έγκαιρα τις απαραίτητες πρωτοβουλίες από την πλευρά του κράτους. Δίχως αμφιβολία, όμως, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν δεν θα είχαν επιτύχει τα αποτελέσματα που καταγράφουμε μέχρι και σήμερα, αν δεν είχε προηγηθεί ο Σπύρος Δοξιάδης, ο οποίος εισήγαγε την έννοια της αγωγής υγείας με δύναμη, με έμφαση και με μια «θεμιτή υπερβολή». Στις διακεκριμένες παρεμβάσεις του Σ. Δοξιάδη προς την κατεύθυνση του περιορισμού της μετάδοσης των λοιμωδών νοσημάτων μέσω του αίματος, θα πρέπει να αναγνωριστεί η πολιτική της κατάργησης της ιδιωτικής διαχείρισης του αίματος και η αντικατάστασή της με έναν κρατικό φορέα για τη συλλογή, τον έλεγχο και τη διανομή του. Ο μηχανισμός αυτός βρήκε τη χώρα εξαιρετικά προετοιμασμένη, για τα μέτρα της εποχής, στο να ελέγξει τη διασπορά του HIV (αλλά και άλλων νοσημάτων) μέσω μετάγγισης – μια πολιτική εξαιρετικής προνοητικότητας. Ο HIV στην Ελλάδα: δεδομένα και αριθμοί Από τα δεδομένα που έχουν τεθεί στη δημόσια σφαίρα, τόσο τα επιδημιολογικά όσο και αυτά των οικονομικών της Υγείας, διαφαίνεται μια ικανοποιητική εικόνα στη διαχείριση του νοσήματος, χρησιμοποιώντας ως μέτρο σύγκρισης τους στόχους «90 – 90 – 90», όπως αυτοί έχουν τεθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας – δηλαδή το 90% των φορέων του ιού να έχει διαγνωστεί, το 90% εξ αυτών να έχει πρόσβαση σε έγκαιρη και κατάλληλη αντιιική αγωγή και, τέλος, το 90% εξ αυτών που λαμβάνουν θεραπεία να επιτυγχάνει τον στόχο της ιικής καταστολής (UNAIDS, 2014). Ειδικότερα, και με βάση τις πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις, είμαστε πλέον κοντά τόσο στο 90% αναγνώρισης των φορέων, όσο και στο 90% της πρόσβασης στην αντιική αγωγή, η οποία φαίνεται πως επιτυγχάνει την ιική καταστολή σε 89,4% των ληπτών (Touloumi et al., 2022). Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτά τα αποτελέσματα καταγράφονται με σταθερότητα 32 ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
RkJQdWJsaXNoZXIy MjYz